نقوش فرش ایران(قسمت ۹ ) تلفیقی،عشایری،هندسی+ تحلیل برنقوش

گروه 17-طرحهای هندسی

همانگونه که از نام طرحهای این گروه پیداست ، کلیه نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه‌دار به وجود می‌آیند . مهمترین انواع طرحهای هندسی عبارتند از : هندسی کف ساده ، هندسی جوشقان ، هندسی خاتم شیراز ، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی .

گروه 18-طرحهای ایلی و عشایری
این طرحها عموماً توسط عشایر ایران بافته می‌شوند و اغلب نگاره‌ها و تزیینات طرح ملهم از ذهن قالیبافان است . در این طرحها قرینه بودن چندان معنا ندارد و حتی همین ویژگی و سادگی نقوش از عوامل اصلی زیبایی طرحهای این گروه است طرحهای فرش عشایر قشقایی ، شاهسون ، بلوچ و … در این گروه جای می‌گیرند .


گروه 19-طرحهای تلفیقی
طرحهای این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرحهای مختلف بوجود آمده است و دهها و بلکه صدها نوع از آن را می‌توان در میان مناطق مختلف ایران مشاهده کرد . برخی از طرحهای تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند . اما برخی از آنها ناشی از تلفیق نابهنجار چند طرح می‌باشند . گونه‌های مختلفی از طرحهای تلفیقی را می‌توان نام برد مانند لچک و ترنج تلفیقی دسته گلی ، تلفیقی گل فرنگ ، تلفیقی هندسی و …

آنچه که شرح آنها رفت در واقع یک طبقه‌بندی ساده و قدیمی از طرحهای فرش ایران بود که هم اکنون نیز مورد استفاده بسیاری از طراحان و حتی کارشناسان فرش قرار می‌گیرد . عده‌ای تغییرات خاصی در این طبقه‌بندی به وجود آورده‌اند و تعداد این گروه را به 20 و حتی 25 گروه گسترش داده اند عده‌ای دیگر شیوة به اصطلاح علمی‌تری را در پیش گرفته‌اند و گروههای اصلی را به دو یا سه طرح اصلی تقسیم نموده‌اند . یک گروه را طرحهای الهام یافته از طبیعت دانسته‌اند و گروه دوم را طرحهایی می‌دانند که علت اصلی به وجود آمدن آنها خلاقیت هنری بوده ، به اصطلاح عامل خلق آنها بشر بوده است مانند طرحهای مشهور به ابنیه تاریخی ، طرحهای ذهنی عشایری ، طرحهایی که به نام شهرها شهرت یافته‌اند و طرحهای تلفیقی . سپس کلیه طرحهایی را که قبلاً نام برده شد در ذیل هریک از این دو گروه قرار می‌دهند . اما صرف نظر از نحوه‌ی تقسیم بندی ، اغلب اینان تحت تأثیر همان گروههای اصلی نام برده شده قرار داشته و هریک به شیوه‌ی دیگر سعی داشته‌اند همان طبقه‌بندی را قدیمی را به شکل جدیدی ارایه نمایند و به همین دلیل است که در نامگذاری طرحهای اصلی و گروههای فرعی هریک ، تفاوت خاصی مشاهده نمی‌شود .
بدون تردید ریشه‌یابی و بررسی دلایل تولد و گسترش و حتی تغییرات طرحهای فرش ایران ، چه از نظر فرم‌بندی و چه از نظر ریز نقشها و نگاره‌ها بهترین راه برای طبقه‌بندی و همچنین نام‌گذاری تمامی طرحهای فرش است . در این راستا تاکنون مطالعات معدودی توسط کارشناسان مختلف اعم از ایرانی و غیر ایرانی انجام یافته ، اما به دلایلی برخی از این مطالعات از نتایج قابل قبولی برخوردار نبوده‌اند عمده‌ی این مطالعات نیز توسط افراد غیر ایران انجام یافته که اصولاً با فرهنگ و تاریخ ایران زمین آشنایی چندان ندارند و لذا نتایج مطالعات آنها در بسیاری موارد به خطا رفته است . عده‌ای نیز که از دنباله روان نظریه‌ی منشأ ترکی و کلاً غیر ایرانی فرش هستند نیز در این راه به مطالعات و استنتاجاتی دست زده‌اند که به تمامی هویت واقعی طرحهای فرش ایران را سراسر مخدوش می‌سازد . چند سالی است که در مورد زادگان طرحهای فرش اظهار نظرهای عجیب دیگری نیز شنیده می‌شود . اکثر نظرات متوجه دو ایده اصلی است . یکی به نظریه «شرق به غرب» معروف است که برآن اساس الفبای اولیه طراحی به وسیله‌ی ترکمن‌های آسیای مرکزی به زنان ایرانی ، آناتولی و قفقاز انتقال یافته است عقیدة دوم در جهت مخالفت نظریه‌ی اول است . یعنی از «غرب به شرق» . براساس این عقیده ، طرح‌ها از آناتولی سرچشمه گرفته و به سرعت در سراسر شرق گسترش یافته‌اند براین اساس حتی گروهی از محققان که طرفدار نظریه‌ی منشأ ترکی فرش هستند ، در اصل و منشأ ترکی نقوش فرش و سایر دستبافها نظیر گلیم به مطالعات خاصی دست زده‌اند . آنها شروع مطالعات خود را از آثار دوران های بسیار دور انتخاب کرده‌اند تا به اصطلاح هیچ خدشه‌ای بر نظرات آنان وارد نگردد .

ادامه دارد ... .

جمع آوری شده توسط:
اسماعیل احتمالی