نقوش فرش ایران (قسمت 5 ) ،طرحهای بته - درختی- ترکمن- شکار گاهی

بته

نقش «بته میری» نیز یک نقش بسیار متداول است و احتمالاً این نقش نیز به یکی از مذاهب قدیمی مریوط می‌گردد . در قالی‌های سرابند ایران و در بعضی از قالی‌های صحنه ، این نقش تنها نقش تزئینی را تشکیل می‌دهد که به تعداد خیلی زیادی تکرار می‌شود . در قالی‌های خراسان ، کرمان ، شیراز ، افشار ایران و در تعدادی از قالی‌های قفقاز (شیروان ، شیلا ، داغستان) نقش بته را به همراه سایر نقش‌ها می‌بینیم که دارای یک شکل بادامی است و نوک بالای آن اندکی به طرف پهلو تمایل دارد . گاهی مواقع این نقش ، کم و بیش یادآور انجیر است .

با اینکه سبک کار ، گاهی طبیعت گرایانه و گاهی نیز هندسی است پاره‌ای تغییر شکل‌ها را ایجاب می‌کند ولی «بته» همیشه حالتی را حفظ می‌کند که به دور از هر نوع اختلاط است . تعبیرهای زیادی از نقش بته شده است که عبارتند از انجیر ، فلفل ، مهر، بادام ، گل‌های درخت خرما که استلیزه شده و به صورت میوه کاج و غیره درآمده است . کسانی تا به جایی پیش رفته‌اند که منشأ آن را از خط هیروگلیف و تصویر شناسی و خط تصویری مصر دانسته‌اند در این صورت نقش بته بیانگر نقش «مناث Manath» است که ظرفی به شکل توبره بوده است .

سایرین اینطور تصور می‌کنند که این نقش ، تغییر شکلی از برگ‌های بردار و نوک‌تیز است ، که قالی‌های قدیمی ایران و کارگاه‌های قاهره را که به نام «قالی دبار عثمان» معروف بوده تزئین می‌کرده است . نظریه مقرون‌تر به حقیقت آن است که در نقش «بته» یک تغییر شکل خیالی از نقش دیگری را می‌بینیم که هنوز هم ما آن را در اکثر موارد در روی قالی‌های کرمان و باز هم در اکثر موارد روی قالی‌های قدیمی ملاحظه می‌کنیم . این نقش ، نقش دیگری تحت عنوان سرومینوسپنت است و طبق سنن موجود نماد فنا ناپذیری است . باور دارند که سرو مربوط به نور ایزد اهورامزد است و حتی مربوط به شخص زرتشت است . زرتشت را پس از مرگ به قله کوهی انتقال دادند و او به صورت سرو درآمد . براساس حکایت دیگری ، ما مواجه با سروری از بهشت هستیم که توسط زرتشت در کاشمر (ترشیز Turchiz) کاشته شد که بعدها بلندترین سرو جهان گردید .

تأئید و تصدیق این امر را که سرو نمادی از مذهب قدیمی ایران زردشتی است وفقط یک عنصر تزئینی نیست ، در موجودیت این درخت در قالی‌های شیراز می‌بینیم . ظاهراً در این فرش‌ها این درخت با نقش خروس با هم مورد استفاده قرار گرفته‌اند . همانطور که قبلاً گفتیم ،‌ خروس نیز نماد دیگری از همین مذهب است و در ارتباط با انجام دقیق احکام مقدس است و به نظر می‌رسد که این دو شکل اشاره به پاداشی دارد که در بهشت اهورامزدا در انتظار مؤمنین صادق است .

گروه 8-طرحهای درختی

در طرحهای این گروه درخت و درختچه‌های کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادی ترکیب اصلی را تشکیل داده اند و با اجزای دیگری ترکیب شده‌اند . معروفترین طرحهای این گروه عبارتند از درختی سبزیکار و درختی حیواندار .

گروه 9-طرحهای ترکمن

طرحهای ترکمن همگی در گروه نقوش هندسی قرار دارند و به صورت ذهنی بافته می‌شوند . معروفترین طرحهای ترکمن در ایران که در این گروه نام برده می‌شوند ، عبارتند از غزال گز ، قاشقی ، آخال و …

گروه 10-طرحهای شکار گاهی

بنیاد اصلی این گروه از طرحها نمایش صحنه‌های شکار و شکارگاه است . به نحوی که در قسمتهای مختلف طرح یک سوارکار با وسیله‌ای همانند تیر و کمان یا نیزه مشغول شکار آهو و یا سایر جانواران است .

جمع اوری شده توسط:

اسماعیل احتمالی