۲- رنگزای کرمس:

رنگزاهای قرمز با منشاء جانوری از لحاظ تاریخی دارای اهمیّت هستند. در قرون وسطی رنگ قرمزی که از حشرات بدست می آمد دارای همان اهمیّتی بود که ارغوانی امپراطوری در دوران باستان داشت این ماده رنگزا کرمس نام دارد.

این حشرات با زحمت و تلاش فراوان از برگهای درخت بلوطی که از آن تغذیه می کردند جمع آوری می شدند سپس آنها را خشک کرده و به عنوان ماده رنگزا مورد استفاده قرار می دادند.

رنگ قرمز در کیسه تخمدان حشره ماده وجود دارد. رنگزای کرمس در اروپا از زمان یا قبل از امپراطوری روم مورد استفاده قرار می گرفت . کرمس مهمترین رنگزای قرمز جانوری در اروپا و آسیا بود، و هنگامیکه رنگرزی با صدف ارغوانی کاهش یافت کرمس جایگزین صدف ارغوانی در رنگرزی گردید ، ترکیب مهم شیمیایی رنگزای کرمس، کرمزیک اسید که بیش از 75% ماده رنگزای آنرا تشکیل می دهد . دیگر ترکیب مهم شیمیایی، فلاوکرمزیک اسید یا کالائیک اسیدp می باشد

در قرن 16 میلادی قرمز دانه آمریکایی جایگزین کرمس شد ، در ترکیب شیمیایی همه قرمزدانه ها، کارمینیک اسید حضور دارد، اما در گونه های مختلف مقدار آن متفاوت است و ترکیبات دیگری از آنتراکینونها به عنوان اثر انگشت جهت شناسایی گونه قرمز دانه در نمونه های تاریخی وجود دارند. به علت اینکه حشره کرمس مذکر فاقد ماده رنگین است لذا استفاده صنعتی نداشته و جمع آوری نمی گردد در راستای تجارت قرمز دانه از حشره های نر جهت تکثیر و زاد و ولد قرمز دانه های ماده که حامل ماده رنگزا می باشند استفاده می شود .گرچه همه قرمزدانه ها ماده حاوی ماده رنگزا هستند ولی قرمزدانه های باردار دارای بالاترین سطح ماده رنگزا هستند لذا تولیدکنندگان تلاش دارند تا فقط قرمز دانه ها ی باردار را توسعه و کشت دهند. امروزه رنگزای کرمس نایاب است اما این ماده رنگزا در نواحی مدیترانه ای یافت می گردد.

نتیجه گیری:

با توجه به این نکته که اطلاعات مربوط به رنگزاهای طبیعی در دوران باستان توسط پلینی و دیوس کوریدس، ثبت گردیده است می توان دریافت که روشها و تکنیک های رنگرزی طبیعی در قرون و اعصار گذشته در غرب مکتوب گردیده و به آیندگان رسیده است. اما متأسفانه در کشور ما با تجربیات دیرینه در هنر رنگرزی طبیعی تنها این هنر و علم سینه به سینه منتقل شده است و میراث حاصل از رنگرزی طبیعی در ایران ناچیز و مختصر است.

از نکات دیگری که می توان به آن اشاره نمود تبحّر و تجربه ای است که مردمان در دوران باستان در شناخت موادرنگزا و تکنیک های رنگرزی داشته اند.

منابع :

1- اوکتایی ، ناصر ، هنررنگرزی با گیاهان ، چاپ اول ، دفتر مشق خودکفایی ، 1363،

2- قالی ایران ، نیل در جهان عرب ،شماره 37 ، 14-10

3 - S. Ester, B. Ferreira, The natural constituents of historical textile dyes ،Royal souety of chemistry, 2004،329-336

4 – Dean J., wild color- 1999

نوشته شده توسط:

مهندس علی اکبر رحمانی

عضو هیأت علمی گروه هنردانشگاه آزاداسلامی طبس